İzleyici, sanatsal oluşum sürecine dahil edildiğinde sanat ve gerçek hayat arasındaki sınırları tayin etmekte zorlanmakta ve alışık olduğu tüketici konumu terk ederek sanat eseri ile arasındaki bağı sorgulamaktadır. Eser ve izleyici arasındaki mesafeli ve belirsiz ilişkinin sanatsal pratikte müdahil/katılımcı olarak yeni sanatsal yaklaşımlarla karşılıklı iletişimin merkeze alındığı kurguların öncüllerini oluşturur. 20. yüzyılın ilk çeyreği sanatın protest öncül girişimleri, sanatçı ve sanat eserinin katı sınırları üzerinde muhalif tutum takınarak sanat eserinin oluşumsal sürecinde sınırları kaldırmak için izleyicinin de yapıta dâhil olmasının gerekliliğini vurgu yapar. Nitekim 1900’lü yılların başında avangard oluşumlarıyla başlatılan süreç 1960’lı yılların sanatsal pratikleriyle sanat eseri ve izleyici arasındaki ilişkinin niteliği tamamen değiştirmiştir. 1990’lı yıllarında ise gittikçe yaygınlaşan izleyici odaklı katılımcı sanat pratikleri, izleyicinin interaktif bir şekilde performansa doğrudan dâhil olduğu aktif katılımlı yeni yaklaşımlarla ilişkiselliğe evrildiği bir dönemi başlatmıştır. Bu doğrultuda Performans Sanatının tarihsel sürecindeki değişen sanat pratiklerinin yeni akımlara evrilmesiyle izleyiciyi katılımcı/aktif konuma yerleştirirken, ilişkisel odaklı yeni ifadelerin oluşturması ise ilişkisel estetik bağlamında sanatçı-sanat eseri-izleyici etkileşimiyle yeni sanat anlayış ve oluşumların rolleri incelenmiştir. İzleyicinin değişen rol ve pratiklerine göre katılımcı sanatın gerçekleştirdiği “bir aradalık” düşüncesi sosyalleşme ortamı sağlayarak kolektif bilinçlilik durumunu meydana getirmektedir. Araştırma kapsamında literatür taraması yapılarak veri toplama tekniği olarak doküman analizi kullanılmıştır. Derlenen veriler ışığında katılımcı sanat pratiklerinin ilişkisellik boyutu ve söz konusu sanat oluşumları arasındaki benzerlikler, ayrımlar, etkileşimler ve kavramlarla konular arasında bağlantılara açıklık getirilmeye çalışılmıştır. Araştırma sonucunda performans sanatının modern sanat hareketlerinin aksine izleyicinin sanatsal üretim süreci içerisinde yer aldığı, etkileşimde bulunduğu ve aktif katılım ile müdahil olduğu multi disipliner bir ortam sağladığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: İlişkisel sanat, izleyici ve katılımcı, performans sanatı, ilişkisellik