Ali Ufkî’nin musiki konusunda yazılmış üç yazma eserinden biri Mecmua-ı Saz ü Söz’dür. Kendisine ait on beş beste de dahil olmak üzere, XVI. ve XVII. yüzyıl Osmanlı musikisine dair 544 sözlü ve saz eserinin notaya alındığı bu eser, Türk musiki tarihi açısından belge niteliği taşıdığı için çok önemlidir. Ancak sanatçının, konusu müzik olmayan eserlerinde de başka bestelerinin bulunabileceği ihtimali, saha uzmanlarını yeni araştırmalara yöneltmiştir. Nitekim Şükrü Elçin, Ali Ufkî’nin, Oxford, Bodleian Kütüphanesi’nde kayıtlı Grammatica (Turcia–Latina) adlı eserinde, biri “Varsağı-der makam-ı Uşşak, usûleş Sôfiyâne” diğeri de “Türkî-berâ-yı fenâ Cihan” olmak üzere iki bestenin varlığından söz etmiştir.
Söz konusu bu iki beste, inceleme yazımızın ana konusunu oluşturmuştur. Bu çalışmada, önce Ali Ufkî’nin sanatçı kişiliği ve yaşamış olduğu XVII. yüzyılın musiki iklimi hakkında genel bir değerlendirme yapılmış daha sonra söz konusu bestelerin güfte ve müzikal analizine geçilmiş, eserlerin makam, usul ve formuna dair açıklamalarda bulunulmuştur.
Bu makalede şu amaçlanmıştır: Ali Ufkî hakkında Gültekin Oronsoy, Şükrü Elçin, Hakan Cevher, Cem Behar ve burada adını sayamadığımız daha birçok bilim insanının kaynak niteliğindeki önemli çalışmalarının yanısıra her gün bir başka yönünün gün ışığına çıkarıldığı yeni araştırma ve incelemeler de şüphesiz onun sanatçı kişiliğinin ve Türk Musikisine yaptığı katkının daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler: Ali Ufkî, Notasyon, Güfte, Edvar, Türkü, Varsağı