İdil Sanat ve Dil Dergisi
www.idildergisi.com
Cilt 11, Sayı 91  2022/3  (ISSN: 2146-9903, E-ISSN: 2147-3056)
Hakan SARAÇ

NO Makale Adı
1646509673 TÜRK VE RUS DİLLERİNDE İNSANI NİTELEYEN AK VE KARA RENK ADLARININ METAFORİK ANLAMLARININ İNCELENMESİ

Kültürel bir gösterge olan renkler (ak, kara, kırmızı, sarı, yeşil, mavi vb.) insanı bilişsel, fiziksel, psikolojik ve ahlaki açılardan nitelemektedir. Zira bu renk adları ilk anlamlarından sıyrılarak dilde ve kültürde metaforik (simgesel-sembolik) anlam ve kavramlara karşılık gelmektedir. Türkler ve Ruslar inanışları ile kültürlerinde ak ve kara renge farklı tutumlar sergilemişlerdir. Bu farklılıklar iki toplumun dillerine yansımakta ve açıkça dilin metaforlu ifadelerinde (deyim, atasözleri) görülmektedir. Bu bağlamda söz konusu çalışmada, ak ve kara renk adlarının Türk ve Rus dillerinde yüklendiği metaforik anlamlarının incelenmesi söz konusudur. Bu hedef için öncelikle ak ve kara renk adı içeren, insanı niteleyen söz ve ifadeler çeşitli Türkçe ve Rusça sözlüklerden taranmış ve belirlenmiştir. Daha sonra, seçilen söz ve ifadelerde ak ve kara renk adlarının anlambilimsel açıdan tahlili yapılarak taşıdıkları metaforlu anlamlar ortaya konulmuştur. İnceleme neticesinde, iki dilde de ak ve kara renk adları ile organ adlarının (yüz, göz, kaş, el, saç sakal, diş vb.) birlikte kullanımıyla insanın olumlu, olumsuz ve nötr yönlerinin nitelendiği anlaşılmıştır. Türkçede göz ve kaşların karalığı iyiliğin ve güzelliğin göstergesiyken, Rusçada ise kötülüğün, kötü niyetin, kıskançlığın ve alçaklığın ifadesidir. Türk dilinde insanoğlunun çaresizliği, üzüntüsü ve öfkesi gibi olumsuz his ve duyguları kara sözcüğüyle anlatılırken, Rus dilinde ise benzer duygular beyaz kelimesiyle ifade edildiği belirlenmiştir. Söz konusu iki dilde ak ve kara sözcüklerinin saptanan metaforik anlamlarının hem örtüştüğü hem de farklılaştığı anlaşılmıştır. Çalışmanın sonunda ise titizlikle gerçekleştirilen analizden elde edilen ak ve kara renk adlarının iki dilde karşılık geldiği anlam ve kavramlar derlenerek karşılaştırılmıştır.
Anahtar kelimeler: Türkçe, Rusça, ak, kara, insan, metafor, dil, anlam, kültür ve sembol