Canlı bir varlık olan dil, değişen ve gelişen şartlara uyum sağlayarak varlığını sürdürür. İnsanoğlu sözle konuşmaya başladığı andan itibaren sürekli yeni kelime türetmeye ihtiyaç duyar. Kalıplaşma, birleştirme, karma, kısaltma, derleme, tarama, örnekseme gibi pek çok yolla sözcük yapılan Türkçede, en çok türetme yöntemi kullanılır. Eklemeli bir dil olan Türkçe, isim ve fiil tabanlarına bazen yapım ekleri bazen de çekim ekleri alarak pek çok yeni sözcük türetme konusunda diğer dillere göre daha gelişmiştir. Her dilde sözcüklere birden fazla anlam verildiğini görmek mümkündür. Öte yandan Türkçede kullanılan her kelimenin bir temel anlam öğesi vardır. Zamanla insanlar kavramları daha etkili, daha somut ve daha kolay anlatabilmek için sözcüklere yeni anlamlar yüklerler. Bu duruma çokanlamlılık adı verilir. Çalışmaya konu olan “bir” sayısı, hem yapım ekleri hem çekim ekleri alarak hem de tarihsel süreç içinde yalın halde yeni anlam ve görevlerde kullanılarak çokanlamlı bir kavram haline gelmiştir. Bu makalede amaç, öncelikle “bir” sayısının etimolojisi üzerine görüşler üzerinde durmaktır. Daha sonra sözcüğün Özbek Türkçesi gramerlerinde nasıl değerlendirildiği ve hangi anlamlarda kullanıldığı üzerinde durulacaktır ve son olarak Özbek Türkçesinde bir sayısından türetilen kelimelerin morfolojik incelemesi yapılacaktır. Çalışmada incelenen her sözcüğünün anlamları verilirken Özbek Tiliniñ İzåhli Luġati I (ÖTİL I) esas alınmıştır. Ayrıca her sözcük için edebî metinlerden örnek cümleler Türkiye Türkçesine aktarılarak verilmiştir.

Anahtar Kelimeler: Özbek Türkçesi, bir, sayı, türetme