Kültüralizm, uygarlıkları dinsel, tarihsel ve geleneksel sınırlar içinde yorumlayan bir yöntem anlayışıdır. Kültüralist yöntem anlayışıyla, Batı’da ortaya çıkıp gelişen kültür birikimlerinin ilkesel olarak Batı uygarlığına özgü olduğu ileri sürülmekte ve emperyalizm karşısında çevre ülkelerine kendi kültürlerine dönmeleri önerilmektedir. Oysa tarih boyunca uygarlıklar dinsel ve kültürel sınırlardan bağımsız olarak kendi aralarında etkileşim içinde olmuşlar ve ortak kültür birikimleri yaratmışlardır. Laiklik, demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları söz konusu evrensel uygarlık değerlerinin en açık örnekleridir. Ayrıca kültüralist içerikli eleştiriler merkez-çevre ülkeleri arasındaki ekonomik-sınıfsal çelişkileri ve kapitalizmi geçiştirmekte, asıl çelişkinin kültürel ve dinsel olduğu varsayımına dayanmaktadırlar. Bu nedenle kültüralist teoriler emperyalizme karşı çıktıkları savında olmalarına karşın, en sonunda emperyalizmle uzlaşmışlardır. 20. yüzyıldan başlayarak Asya ve Afrika’da gözlemlenen modernleşme ve sosyalizm deneyimlerinin başarısızlığı bu gerçeği kanıtlamaktadır. Samir Amin ve Niyazi Berkes’in önemi, sosyal bilimlerde kültüralist yöntem anlayışına yönelik ilk ve en kapsamlı eleştirileri yapmış olmalarıdır. Bu çalışmada onların birlikte ele alınmasının başka bir nedeni ise Mısır ve Türkiye’den olmak üzere, her ikisinin de çevre ülkelerin modernleşme kuramcıları kimliği taşımalarıdır. Amin ve Berkes uygarlık kavramını dinsel ve kültürel sınırlar olmadan tanımlamışlardır. Bu, onların modernleşme yaklaşımlarındaki en belirgin ortak özelliktir. Ayrımlaştıkları nokta ise Samir Amin’in merkez ve çevre ülkeleri arasındaki asıl çelişkiye dikkat çekmesi ve bu değişkenin” kapitalist dünya sistemi” olduğunu saptamış olmasıdır. Niyazi Berkes ise Amin gibi gelenek ve modernitenin uzlaştırılmasını eleştirmekle birlikte kapitalizm ve kapitalist dünya sistemi gibi değişkenler üzerinde durmamıştır. Bu çalışmanın amacı Samir Amin ve Niyazi Berkes’in kuramsal yaklaşımlarını merkez alarak, kültüralist yöntem anlayışına yönelik eleştirileri canlı tutmaktır.

Anahtar Sözcükler: Türk sosyolojisi, Sosyalizm, Modernleşme, Emperyalizm, Kültüralizm, Tarihsel Materyalizm, Kapitalist Dünya Sistemi