İdil Sanat ve Dil Dergisi
www.idildergisi.com
Cilt 10, Sayı 77  Ocak 2021  (ISSN: 2146-9903, E-ISSN: 2147-3056)
Ferda BARUT KEMİRTLEK

NO Makale Adı
1610146404 GEÇ ANTİK ÇAĞ-ERKEN HIRİSTİYAN SANATI’NDA FİLOZOF İSA FİGÜRLERİ

Geç Antik Çağ-Erken Hıristiyan Sanatı büyük oranda antik Yunan kültürüyle beslenen Roma toplumunun Hıristiyanlığa geçiş sürecinde üretilmiş sanatın kendine özgü içerik ve üsluplarını ifade eder. Sınırların kesin çizgilerle ayrılmadığı ve Hıristiyan ikonografisinin henüz tektipleşmediği bu geçiş döneminde pagan unsurlar Hıristiyan anlatıya dâhil olur ya da Hıristiyanların ihtiyaç duyduğu görsel ifade biçimleri pagan anlatıya eklemlenir. III. yüzyıldan VI. yüzyıla kadar devam eden bu süreç pagan kültürün Hıristiyanlığın içinde erimesiyle sona erer. Hıristiyanlık içerik ve gösterge anlamında kendi söylemini inşa ettikten sonra; Hıristiyan ikonografisinde nadiren rastlanan kişileştirimler ve bazı sahnelerin artık köken bağları doğrudan kurulamayacak kadar geride kalmış mitolojik öncülleri dışında pagan unsurlara rastlanmaz.
Antik kültürün saygınlık göstergelerinden biri olan filozof imgesi bu dönemde İsa betimlerinde sıklıkla kullanılmıştır. Antik toplumda yüceltilen ahlâk, kültür, eğitim ve felsefe konuları birbiriyle ilişkili düşünülmüştür. Bu erdemlere haiz olan filozof figürü eğitimini tamamlamış, kendine hâkim olan bilge kişidir; kendisi de davranışları, yaşam biçimi ve verdiği derslerle etrafındakilere yol gösteren bir öğretmendir. Bu algıyla ilişkili olarak, Geç Antik Çağ-Erken Hıristiyan Sanatı’nda özellikle sarkofag betimlerinde görülen İsa figürleri kişiyi yaşamda ve ölümden sonra hakikatin bilgisine ulaştıran filozof/öğretmen imgesiyle verilmiştir.
Geç Antik Çağ’ın sonlarına doğru Hıristiyan teolojisinin kendi alanını ve dilini yaratmasıyla birlikte erdemli yaşam ile felsefe arasında kurulan özdeşlik terk edildiğinde, felsefe önemini yitirir; hatta Hıristiyanlara göre teolojiye karşıt bir alanı tanımlamaya başlar. Filozof imgesini antik Yunanlılarla, dolayısıyla pagan ve inançsız olmakla özdeşleştirenler için bu görünüm Hıristiyanların kullanımı açısından uygunsuz bulunmaktadır. Antik toplumda saygın bulunan filozof imgesinin değerini yitirmesiyle birlikte filozof betimli İsa figürleri de temsillerden kaybolur.

Anahtar Kelimeler: Geç Antik Çağ, Erken Hıristiyan Sanatı, İkonografi, Filozof İsa