Halk edebiyatının önemli türlerinden olan ve halk inançları ile halk dininin yansıtıldığı türlerin başında gelen efsaneler; geçmişten günümüze kültür aktarımını sağlayan, kuşaklar arası bağlantı kuran, kültürel yapının anlaşılmasına katkıda bulunan edebî yaratmalardır. Efsanelerin tür özelliklerinin belirlenmesi bakımından en önemli unsurlardan birisi de işlevleridir. Çünkü bütün halk bilimi ürünleri toplumsal yapı içerisinde belli bir işleve sahiptir, özellikle de kültürel devamlılığı sağlamada önemli bir rolü üstlenirler. Türkmen efsaneleri de halkın dünya görüşünü, gelenek-göreneklerini, ahlaki anlayışını genç kuşaklara öğütlemek, gelecek nesillere aktarmak işlevlerini üstlenir. Bütün Türk topluluklarında olduğu gibi Türkmenlerde de “Vatan” kutsal bir hazinedir; onu korumak, bekâsını sağlamak her bireyin aslî vazifesidir. Aksi durumlarda ise birey en ağır şekilde cezalandırılır. Efsane metinleri de toplumun birer aynası mahiyetinde olduğu için bu cezalar en açık şekliyle metinlerde karşımıza çıkar ve gelecek nesillere vatan sevgisi aşılanmaya çalışılır. Bu çalışmamızda vatana ihanetin ve sonucunda uğranan cezanın yer aldığı üç Türkmen efsanesi motifleri ve işlevleri açısından incelenecektir.
Anahtar Kelimeler: Türkmen, efsane, vatan, ihanet, ceza
|