Özet
Sanatın başlıca bir konusu olan “aşk”, bireysel-toplumsal bir mit niteliği de göstermektedir. “Aşk”ın ilgili olduğu kadın-erkek ilişkisinin temel olgu ve kavramlarının kaynağı; ahlakî gelenek ve görüşlerin köken ve nitelikleri; mitolojilerin, kutsal kitapların ve çeşitli öğretilerin “yaradılış” anlatılarında izlenebilmektedir. Bazı “yaradılış” anlatı ve mitleri Havva’dan önce Lilith adında bir kadın yaratıldığından bahsetmektedir. İlk kez görüldüğü İÖ 2000’lere ait bir Sümer yaradılış öyküsünde; anaerkil dönemin bir tanrıçası olup ataerkil Sümer dünyasından kovulan Lilith; çok sonra, Kabala öğretisinin metinlerinde de dışlanan bir karakter durumundadır. “Güçlü-özne” olan kadın imgesini toplumsal yaşamdan dışlayıp, Tanrı-devlet-erkek bireşimi bir “erk’e tâbi” kadın kimliğini ‘makbul’ sayan anlatı ve sanat yapıtlarında Lilith ile Havva, kadın kimliğinin ve “ahlak”ın karşıt kutuplarını simgeleyen mitolojik figür özellikleri göstermektedir. Kutsal metinlerde yılan-İblis-kadın(Lilith) katışımı canlının Havva’yı “yasak meyve”ye ikna etmesiyle gelişen olayları işleyen sanat eserlerinde iki karakter, birbirine düşman olmalarına vesile bir karşıtlıklar imgelemiyle yansıtılmıştır. Sanatın “cinsiyet ideolojisi”nin hizmetinde rol oynadığını örnekleyen bazı sanat eserlerindeki betimlerde ve çağdaş dijital-fantastik betimlerde kadınlarla kötülük arasında bir bağ, yılan-kadın bileşimi figürlerle belirginleştirilmiştir. Evrenle bir mülkiyet ilişkisi geliştiren insan türünün erkek cinsi, “egemenliği” dişisine karşı daha komplike şekilde geliştirmiş, kadını Lilith veya Havva olmaya zorlamış; kendisi de gerçekdışı “kuvvet-kudret” imgeleminin gölgesinde ezik kalmıştır. “Yarar değerleriyle” şekillendirilmiş dünyada, tarafları özgür-gerçek özneler olamayan “aşk”, gerçek olmaktan çok, olanaksız bir mit haline gelmiştir.
Anahtar sözcükler: Lilith, Havva, mitoloji, kadın, yaratılış, cinsiyet ideolojisi, yasak meyve, yılan, aşk